Беларуская старонка
Консультация для родителей «Приобщение детей дошкольного возраста к белорусскому языку»
Зачем ребенку изучать белорусский язык?
Во-первых, изучение белорусского языка играет большую роль в приобщении детей к культурному наследию, духовным ценностям народа, населяющих Республику Беларусь, развитию речевой культуры и бережному, сознательному отношению к белорусскому языку. Знание родного языка помогает осознать ребенку свои корни, прививает ему прекрасные качества – уважение, терпимость по отношению к другим языкам, культурам.
Во-вторых, двуязычие положительно сказывается на развитии памяти, сообразительности, быстроты реакции, умении понимать, анализировать.
Дети, овладевшие в дошкольном возрасте двумя языками, как правило, хорошо учатся, лучше других усваивают абстрактные науки, литературу и иностранные языки.
Когда стоит начинать изучение белорусского языка?
Постепенное развитие элементарных свойств белорусской речи можно начинать с раннего возраста, когда в основном действует механизм подражания. Эту работу необходимо проводить и в дальнейшем, расширяя ее на протяжении всего дошкольного детства, так как дети в этом возрасте уже способны воспринимать достаточно большой объём новых знаний.
Многие родители хотят помочь своим детям в изучении белорусского языка, но не всегда знают как. Данные рекомендации – это способы помочь вашему ребенку постепенно изучать, ориентироваться в белорусском языке, отработать те или иные речевые умения.
Восемь шагов навстречу белорусскому языку
или как родители могут помочь своему ребенку в изучении языка
Смотрим по-белорусски
Можно начать с самого простого, с «Калыханкі», утренних программ для малышей на «Беларусь-3». А так же переводных мультиков на белорусском, например: «Шрек»,«Свинка Пеппа». Не стоит забывать и о сцене. Например, о таких постановках в Белорусском государственном театре юного зрителя: «Доктар Айбаліт», «Воўк і сямера казлят» «Тэдзі», «Мая маленькая чарадзейка», «Пінокіё», «Дзюймовачка», «Вяселы Роджар», «Кошчын Дом».
Поем по-белорусски
Можно наряду с русскоязычными разучивать и белорусские песенки. Например, уже привычные нам «Jingle Bells» можно спеть и по-белорусски «Звон звініць», как и классическую «Маленькой елочке холодно зимой» в пер. В.Жуковича «Ў лесе яліначцы холадна зімой»; песни из любимых мультиков, например, песня из м/ф «Летучий голландец» – «Не шанцуе нам, прынцэсам, не шанцуе!».
Рисуем по-белорусски
Можно использовать четверостишия и игры при рисовании. Например, «Кропка, кропка, побач – коска. Атрымаўся тварык просты. Ручкі, ножкі, агурочак - чалавек па свеце крочыць». Так же рисункам ребенка можно давать белорусские названия: «Ялінка», «Кветка», «Сонейка», «Вясёлка», «Мама, тата, я» и обсуждать нарисованное на белорусском языке.
Играем по-белорусски
Пусть это будет семейная игра или язык мамы и дочки, или перевод слов в уже знакомых всем играх. Например, «Раз, два, тры, чатыры, пяць. Я іду цябе шукаць». Просыпаться по-русски «С добрым утром!», а засыпать по-белорусски «Дабранач!». Научиться чисто по-белорусски чистить зубы: «У мяне зубная шчотка, ею зубы чышчу чотка! Хто не чысціць зубы шчоткай, вырасце бяззубай цеткай!». Подобное можно найти в книге А. Хадановича “Нататкі таткі”
Приглядываемся по-белорусски
Названия улиц, вывески магазинов, реклама на билбордах, торговые марки и даже надписи на майках мимо проходящих – белорусское слово можно встретить даже на заправке, где угодно – главное, приглядеться.
Читаем по-белорусски
По-белорусски можно познакомиться с Винни-Пухом и Пеппи – «Віня-пых і ўсе-ўсе-ўсе», «Піпі Доўгаяпанчоха», а так же мумми-троллями и хобитами, овечкой Аделей, Брык и Шусей. Читать истории, например, про йетти и корову Маму Му; «Снежны чалавек» Эвы Сусы в переводе А. Башаримовойи, цикл историй Юи Висландер в переводе Н.Кондрусевич.
Запоминаем по-белорусски
Детский ум гибок и восприимчив. Запоминать можно и по-русски, и по-английски, и по-белорусски сразу в одном стишке. Например, как это сделала Е.Терешкова в книге «Англійская мова. Слова за словам. Вершы».
Говорим по-белорусски
С ребенком можно обсуждать, к примеру, как прошел день в детском саду, насколько была интересной новая книга или мультфильм, куда ходили на выходных. Так же можно заучивать с ребенком отдельные белорусские слова. Например, с помощью карточек, на которых с одной стороны пишется белорусское слово, а на другой стороне клеится рисунок. Хранить карточки лучше в конвертах, которые можно достать в транспорте, в очереди и играть с ребёнком всегда, когда образуется свободное время.
Ещё один способ учить слова – это подписывать вещи в комнате ребёнка белорусскими словами, т.е. наклеивать стикеры. Находясь с ребенком в комнате, каждый раз можно обращать его внимание на стикеры и зачитывать ему слова или слушать самого ребенка, если он умеет читать.
Паважаныя бацькі!
Дапамажыце далучыць дзяцей да роднай, беларускай мовы! Давайце разам падумаем, як захапіць дзіця, каб яму захацелася вывучыць родную мову.
Хтось, магчыма, не вывучаў мову ў школе ці не карыстаецца ёю ў жыцці, пакуль ведае абмежаваную колькасць слоў, але ж хоча узбагаціць слоўнікавы запас і зацікавіць астатніх. Дзесьці ж трэба пачынаць!
Напрыклад, пачніце з прывітання ці развітання па-беларуску.
Універсальныя вітанні
Вітаю, прывітанне, добрага здароў′я. Прывітальныя выразы ў дачыненні да часу: добрай (-ае) раніцы, дабранак, добры дзень (дзянёк), добры вечар (вечарок), добрай ночы (ночкі).
Формы развітання
Да пабачэння, да сустрэчы, да скорага, шчасліва заставацца, заставайцеся здаровыя, бывайце здаровыя, шчаслівай дарогі або лёгкай дарогі.
Ветлівасць
Ветлівымі словамі дарослыя і дзеці карыстаюцца амаль штодня. Давайце праверым свае веды і пакажам прыклад ветлівых паводзін дзецям:
Дзякуем
Сардэчна дзякую! Я ўдзячны (удзячна) Вам! Дзякуй за дапамогу! Дзякуй за ўсё!
Просім прабачэння
Прабачце, калі ласка! Я прашу прабачэння! Вельмі шкадую, што нарабіў Вам клопату. Не сярдуйце, так атрымалася. Даруйце, мне вельмі непрыемна.
Радуемся
Вельмі добра! Цудоўна! Выдатна! Вось здорава! Якое шчасце! Вось гэта навіна! Мне вельмі прыемна! Я задаволены (задаволена)! Вы мяне ўзрадавалі! Мне гэта даспадобы! Гэта самая шчаслівая хвіліна ў маім жыцці! Я вельмі рады (рада)!
Жадаем
Жадаю шчасця! Каб Вы здаровы былі і радаваліся! Хай Вас Бог беражэ! Хай Вам шчасціць! Хай будуць здаровы Вашы родныя! Расці дужы (дужая) ды вялікі (вялікая)! Хай здзейсняцца ўсе спадзяванні! Бывайце здаровы, жывіце багата! Добрай дарогі! Хай усё будзе добра! Хай Вам лёс не здрадзіць!
Забаўлянкі.Лічылкі.Калыханкі
Забаўлянкі.Лічылкі.Калыханкі
Паважаныя бацькі! Прапануем Вам народныя забаўлянкі, лічылкі, калыханкі, якія можна выкарыстоўваць у штодзённых зносінах з дзецьмі. Няхай гэтыя маленькія творы мастацтва дапамогуць адчуць прыгажосць і непаўторнасць роднай мовы, спрыяюць выхаванню павагі да свайго народу, далучаць Вашых дзяцей да непаўторнага свету паэзіі.
Забаўлянкі
У куце сядзіць мядзведзь У куце сядзіць мядзведзь, Хустку вышывае, А лісічка-невялічка Хатку прыбірае. А каток пячэ аладкі, Масла падлівае. Мышанятка жвава, гладка Катку памагае.
|
Ягорачка Горкай, горкай, горачкай Ішоў малы Ягорачка. Ваўкоў не баяўся, Страхаў не пужаўся. Выразаў Ягорачка Дудачку-свісцёлачку, I свістаў ён птушачкай, Птушачкай-пяюшачкай.
|
Сядзіць мядзведзь на калодзе Сядзіць мядзведзь на калодзе, Капшук вышывае, А сыны-медзведзяняткі Шоўкам падшываюць. Стары заяц-работнічак На скрыпцы грае, А лісіца, а хітрыца З куста выглядае.
|
Кую, кую ножку Кую, кую ножку, Паеду ў дарожку. Дарожка крывая, Кабылка сляпая, Еду, еду, еду, Ніяк не даеду. Прыпрагу сароку, Паеду далёка, У новай кашулі Да майго дзядулі. Скоранька паеду, Каб паспець к абеду. Ладкі ладком Ладкі ладком, Піражкі з мядком, Кашка з алеем, Есці не ўмеем.
|
Ладу, ладу, ладкі - Ладу, ладу, ладкі Дзе былі? - У бабкі. - А што елі? - Кашку. - А што пілі? - Малачко. Бабулька казала, Як нас частавала: - Прыходзьце часцей, Пачастую смачней: Дам вам сыраквашкі, Бярозавай кашкі.
|
Люлі-люлі-люлі Люлі-люлі-люлі, Прыляцелі куры, Селі на варотах У чырвоных ботах. Сталі сакатаці - Што курачкам даці? Ці ячменю жменьку? Ці гарошку трошку? Ці жыта карыта? Ці бобу каробу? Трэба даць ім грэчкі, Каб неслі яечкі.
|
Сарока-варона Сарока-варона На прыпечку сядзела, Кашку варыла, Дзетак карміла. Гэтаму дала, Гэтаму дала, Гэтаму дала, Гэтаму дала, А гэтаму не дала. Гэты пальчык - Вялікі гультайчык: Круп не драў,
|
Сонейка-сонца Сонейка-сонца, Выгляні ў аконца, Пасвяці нам трошку, Дам табе гарошку.
|
|
Лічылкі |
||
Ішла кошка па раялі... Ішла кошка па раялі, Наступіла на педалі I ад болю закрычала: - Мяу!
|
Ішла кукушка міма сеці... Ішла кукушка міма сеці, А за ёй пішчалі дзеці. Кук-мак, кук-мак, Выбірай адзін кулак. Ку-ку, ку-ку, Прынімай адну руку. Ішоў баран... Ішоў баран Па крутым гарам, Вырваў траўку, Палажыў на лаўку. Хто яе возьме, Той вон пойдзе.
|
Кацілася торба Кацілася торба З высокага горба, А ў той торбе Хлеб, пшаніца. З кім жадаеш Ты дзяліцца?
|
Я сядзеў, чытаў газету... Я сядзеў, чытаў газету, Нехта выпусціў ракету. Раз, два, тры - Гэта, верна, будзеш ты.
|
Хадзіў буська па балоту... Хадзіў буська па балоту, Ён шукаў сабе работу. Шукаў, шукаў, не знайшоў I заплакаў дый пайшоў.
|
Кацілася яблычка па агароду... Кацілася яблычка па агароду I упала прама ў воду. Бульк!
|
Раз, два, тры, чатыры, пяць... Раз, два, тры, чатыры, пяць, Выйшаў зайчык пагуляць, А за зайцам - шэры воўк, Воўк у зайцах знае толк.
|
Раз, два, тры, чатыры... Раз, два, тры, чатыры, Кошку грамаце вучылі: Не чытаць, не пісаць, А за мышкамі скакаць.
|
Раз, два, тры, чатыры, пяць... Раз, два, тры, чатыры, пяць, Выйшаў месяц пагуляць, А за месяцам луна - Аставайся ты адна.
|
Калыханкі |
||
А ты, каток шэры А ты, каток шэры, Ў цябе хвосцік белы. Прыйдзі, каток, начаваць I дзіцятка калыхаць.
|
А ты, коцінька-каток А ты, коцінька-каток, Ў цябе шэранькі хвасток. Ты прыходзь к нам начаваць, Будзеш Янку калыхаць, А я шэраму катку За работу заплачу - Дам гарлачык малака I кавалак пірага.
|
Баю, баіньку, баю Баю, баіньку, баю. Не лажыся на краю. Не лажыся на краёк, Прыйдзе шэранькі ваўчок. Цябе схопіць за бачок. |
Раім пачытаць
Беларускія паэты дзецям
Для дзяцей 2-3 гадоў
Произведения белорусских поэтов: Змітрок Бядуля. «Гэй, мой конік!»; Васіль Вітка. «Бабіны госці», «Коця і Каця», «Дожджык», «Калыханка»; І. Муравейка. «Адмарозіў лапкі», «Я сама»; А. Дзеружынскі. «Сняжынкі», «Сані», «Гусанькі»; А. Якімовіч. «Мядзведзь», «Ліска»; Н. Галіноўская. «Калыханка», «Коцікваркоцік»; Н. Тулупава. «Вушкі», «Вочкі», «Маміна дачушка»; Т. Кляшторная. «Дапамагу», «Гаспадыня», «Паўцякалі цацкі»; К. Буйло. «Дзіцячы сад»; А. Пысін. «Ластаўка», «Матылёчкі-матылі», «Славіны чаравічкі»; Г. Багданава. «Збанок», «Маляваны дыванок»; В. Гардзей. «Коцік», «Часнок», «Вітамін»; Максім Танк. «Ехаў казачнік Бай», «Галінка і верабей»; В. Шніп. «Кураняты»; Л. Шырын. «Доктар»; У. Луцэвіч. «Птушачка», «Май»; М. Мятліцкі. «Сунічка»; П. Прануза. «Верабей прымае душ», «Грыбнік», «Снегіры»; С. Грахоўскі. «Ласяня», «Калыханка»; Г. Іванова. «Свята», «Валёнкі», «На кані скачу»; Г. Каржанеўская. «Пагладжу вожыка»; У. Карызна. «Самая лепшая!»; Я. Крупенька. «Шпак», «Аленка», «Рабінка»; А. Лойка. «Верабейчык», «Вожык»; М. Чарняўскі. «Новы год», «Конік»; І. Шуцько. «Яечка», «Сняжок»; Е. Лось. «Мая лялька», «Зіма»; У. Корбан. «Карова», «Авечка»; К. Лейка. «Гарабей»; Кандрат Крапіва. «З Новым гадам»; П. Марціновіч. «Навальніца»; М. Скрыпка. «Карась», «Шчупак»; М. Шаховіч. «Чабурашка»; Р. Барадулін. «Калыханка»; Д. Бічэль. «Коні»; Зоська Верас. «Сонца свеціць»; Янка Журба. «Бабулька і козлік»; А. Кавалюк. «Мыюцца кацяняты» и др.
Прозаические произведения белорусских писателей: А. Кобец-Філімонава. «Мароз, Чырвоны нос»; В. Хомчанка. «Хлеб»; Т. Бушко. «Сняжынка».
Белорусские народные сказки: «Муха-пяюха», «Коцік Петрык і мышка», «Дзедава рукавічка», «Ганарыстая варона».
Для дзяцей 3-4 гадоў
Поэтические произведения белорусских писателей: Т. Кляшторная. «Ветлівыя словы», «Шпак», «Дожджык», «Паўцякалі цацкі», «Не сквапная»; В. Рабкевіч. «Едзе восень»; А. Дзеружынскі. «Пралеска»; А. Прохараў. «За адвагу»; Якуб Колас. «Сонца грэе, прыпякае» (з верша «Вясна»), «Храбры певень»; Янка Купала. «Лістапад»; Янка Журба. «Першыя сняжынкі», «Дзед Мароз»; Змітрок Бядуля. «Мае забавы»; Мікола Хведаровіч. «Свеціць, як сонца, ад самай калыскі»; Эдзі Агняцвет. «Маме»; А. Бадак. «Мышка», «Беларусачка»; С. Грахоўскі. «Сонечная сцежка»; А. Грачанікаў. «Сон»; Л. Рашкоўскі. «Я хачу салдатам стаць»; К. Цвірка. «Коцікі»; В. Лукша. «Вясёлка»; Вера Вярба. «Бабуліны казкі»; В. Гарбук. «Цешкі-пацешкі»; В. Гардзей. «Буславы боты»; У. Карызна. «Калыханка»; В. Лаўрыновіч. «Ручаёк»; У. Мазго. «Жыў у сажалцы карась», «Калыханка Юлі», «Кот і бусел» и др.
Прозаические произведения белорусских писателей: В. Юрэвіч. «Бярозчыны валенкі»; А. Кобец-Філімонава. «Сем мастакоў»; Янка Брыль. «Жыў-быў вожык»; П. Кавалёў. «Аддай прывітанне» и др.
Белорусские народные сказки: «Курачка-Рабка», «Былінка і верабей», «Зайкава хатка», «Каза-манюка», «Пчала і Муха», «Муха-пяюха», «Коцік, Пеўнік і Лісіца»
Для дзяцей 4-5 гадоў
Поэтические произведения белорусских писателей: Т. Кляшторная. «Ветлівыя словы», «Шпак», «Дожджык», «Паўцякалі цацкі», «Не сквапная», «Сукенка раскажа»; Васіль Вітка. «Піла»; В. Рабкевіч. «Едзе восень»; А. Лойка. «Кураняты»; Г. Іванова. «Я будую дом з пяску»; А. Дзеружынскі. «Пралеска», «Бусел і хлопчык»; А. Прохараў. «За адвагу», «Мурашыная святліца»; І. Муравейка. «Адмарозіў лапкі», «Шалтай-Балтай»; С. Новік-Пяюн. «Верабейчыкі», «Над калыскай»; В. Лукша. «Вясёлка»; Янка Купала. «Лістапад»; Янка Журба. «Першыя сняжынкі», «Дзед Мароз», «Восень», «Коцік», «Вавёрка», «Пчолка»; Змітрок Бядуля. «Мае забавы»; Мікола Хведаровіч. «Свеціць, як сонца, ад самай калыскі»; Эдзі Агняцвет. «Зямля з блакітнымі вачамі», «Маме»; А. Бадак. «Мышка», «Беларусачка», «Зайчаняткі»; Д. Бічэль. «Радзіма»; С. Грахоўскі. «Сонечная сцежка», «Наш Май», «Сунічкі»; Л. Рашкоўскі. «Я хачу салдатам стаць»; Л. Дайнека. «У вясновым лесе»; А. Грачанікаў. «Сон»; Якуб Колас. «На рэчцы зімой», «Дзед-госць», «Зіма», «Песня аб вясне», «Сонца грэе, прыпякае» (з верша «Вясна»), «Храбры певень»; У. Дубоўка. «Пра дзеда і ўнука»; В. Жуковіч. «Калядная вячэра», «Дажджавая калыханка»; П. Прыходзька. «Сіненькія вочы»; Максім Танк. «Галінка і верабей», «Ехаў казачнік Бай»; А. Русак. «Мой край»; А. Ставер. «Як зроблены цацкі?»; Н. Тулупава. «Сыражуйкі»; Р. Барадулін. «Ната маму любіць надта», «Ай! Не буду! Не хачу!»; Ю. Свірка. «Свята», «Бабуліны казкі»; А. Якімовіч. «Звяры нашых лясоў»; А. Бялевіч. «У лесе»; Э. Валасевіч. «Сама»; Вера Вярба. «Матуліны рукі», «Бабуліны казкі»; В. Гардзей. «Буславы боты», «Родзічы»; У. Карызна. «Калыханка»; Е. Лось. «Буду асілкам», «Мы ўсё можам»; У. Мацвеенка. «Блакітны тралейбус», «Коцік і Мышка», «Ніна і ангіна», «Сон пра парасон», «Храбрая мама»; Мікола Хведаровіч. «Пралескі» и др.
Белорусские народные сказки: «Курачка-рабка», «Былінка і Верабей», «Зайкава хатка», «Каза-манюка», «Пчала і муха», «Муха-пяюха», «Коцік, Пеўнік і Лісіца», «Пшанічны каласок», «Піліпка-сынок», «Сынок-з-кулачок», «Каток – залаты лабок»,«Як Курачка Пеўніка ратавала», «Мядзведзь», «Пых» и др.
Прозаические произведения белорусских писателей: І. Бурсаў. «Страшная казка пра страшнага звера»; В. Хомчанка. «Яблык», «Яшава рукавічка», «Мама»; У. Юрэвіч. «Пацалунак асвы», «Бярозчыны валенкі»; Васіль Вітка. «Натальчына сямейка», «Дожджык, дожджык, секані!»; А. Кобец-Філімонава. «Сем мастакоў»; Я. Брыль. «Жыўбыў вожык»; Б. Сачанка. «Насцечка», «Кошык малін»; І. Шуцько. «Смелая ўнучка»; З. Бяспалы. «Выйшлі пагуляць»; Л. Галубовіч. «Вожык і ручаёк»; С. Грахоўскі. «Будаўнікі»; А. Зянько. «Пра Святланку і Веснавушку»; П. Кавалёў. «Аддай прывітанне», «Жыві сабе, зайчык!», «Падзяка»; К. Каліна. «Фіялка»; У. Караткевіч. «Вясна ўвосень. Казка»; Якуб Колас. «Вясна» (урывак), «Ластаўкі», «Лета», «Прылёт птушак»; У. Ліпскі. «Дуб і яго сяброўкі», «Рыгоркавы прыгоды»; А. Марціновіч. «Недаверлівая вавёрка»; У. Мехаў. «Кніжка пра тату»; Я. Пархута. «Ластавачкі», «Птушыная інтэрнат»; У. Паўлаў.
«Брацік»; М. Пянкрат. «Моцная дружба»; Д. Слаўковіч. «Разумны аловак»; Л. Чарняўская.
«Кот знайдзён»; У. Ягоўдзік. «Баравік», «Жураўлі», «Кнігаўка», «Рак» и др
Для дзяцей 5-6 гадоў
Поэтические произведения белорусских писателей: Эдзі Агняцвет. «Саўка за сталом», «Зямля з блакітнымі вачамі», «Хто пачынае дзень?»; М. Багдановіч. «Зімой»; Д. Бічэль. «Белая Русь»; Р. Барадулін. «Загадкі на градках», «Жарт»; Вера Вярба. «Пралеска»; Васіль Вітка. «Жаўна», «Бусел», «Вавёрчына гара»; С. Грахоўскі. «Сонечная сцежка»; А. Грачанікаў. «Развітанне»; У. Дубоўка. «Як сінячок ды сонца лётаў»; Н. Ігнаценка. «Гісторыя пра Вару і Дубавёнка», «Казка пра Цімку і Кузьку»; І. Муравейка. «Акраец хлеба»; С. Новік-Пяюн. «Ночка», «Завея»; Якуб Колас. «Першы гром», «Сонца грэе, прыпякае ...» (з верша «Вясна»), «Раніца вясною», «Канец лета», «На лузе», «Адлёт жураўлёў»; Янка Купала. «Хлопчык і лётчык», «Бай»; М. Хведаровіч. «Свеціць, як сонца, ад самай калыскі»; Максім Танк. «Жук і слімак», «Хлеб»; П. Панчанка. «Месяцы года» (з верша «Родная мова»); К. Цвірка. «Коцікі»; Н. Галіноўская. «Будзь уважлівы, пешаход»; В. Жуковіч. «Незаменнае» и др.
Прозаические произведения белорусских писателей. Цётка. «Журавель і Чапля»; Змітрок Бядуля. «Скарб»; Васіль Вітка. «Страшная казка»; Уладзіслаў Галубок. «Гонар»; В. Хомчанка. «Білеты ў цырк»; А. Дудараў. «Сінявочка»; А. Кобец-Філімонава. «Дзівосны лядзяш»; К. Каліна. «Зімовы дуб», «Кампот», «Сакавік і яго сёстры», «Красавік», «Ліпень», «Жнівень», «Верасень», «Кастрычнік»; М. Гамолка. «Васілёва бярозка»; У. Ягоўдзік. «Бусел», «Вожык», «Заяц» и др.
Белорусские народные сказки: «Пра быка і яго сяброў», «Жаронцы», «Лёгкі хлеб», «Не сілай, а розумам», «Лісіца-хітрыца», «Як Кот звяроў напалохаў», «Селянін, Мядзведзь і Лісіца», «Верабей і Мыш», «Кот Максім», «Гарошак» и др.
Легенды и сказания: «Возера Нарач», «Чараўніца», «Паданне пра заснаванне Мінска», «Паданне пра заснаванне Бярэсця», «Пра возера Свіцязь», «Пра зязюлю», «Бацька і сыны» и др.
Источник: https://adu.by/images/2022/08/up-doshk-obrazov-rus-bel.pdf